De donkere maanden zijn niet altijd even veilig

De dagen worden weer korter. De donkere herfst- en winterdagen staan weer voor de deur. Deze periode brengt niet alleen gezelligheid met zich mee, maar ook een aantal specifieke veiligheidsrisico's. Denken we maar aan de slechte zichtbaarheid, gladde wegen, lage temperaturen, etc. We overlopen hier een aantal (maar lang niet alle) seizoensgebonden risico's die zich op de arbeidsplaats in deze periode kunnen voordoen. 

SLECHTE ZICHTBAARHEID
Zeggen dat werken in de schemering en in het donker extra veiligheidsrisico's met zich meebrengt is een open deur intrappen. Een slecht verlichte arbeidsplaats geeft bijvoorbeeld aanleiding tot vallen en struikelen, aanrijdingen en kwetsuren door zich te stoten of ergens tegen te lopen. Ook signalen en instructies kunnen minder goed gezien worden met alle gevolgen van dien. Slechte zichtbaarheid werkt vermoeidheid in de hand, wat op zijn beurt weer aanleiding kan geven tot ongevallen. Zien en gezien worden is dan ook de boodschap.

Een aantal (vaak eenvoudige) maatregelen kunnen ervoor zorgen dat je beter ziet en gezien wordt in het donker:

• Zorg voor reflecterende kleding. Zowel in het echte donker als in de schemerperiodes kan dit een enorm verschil maken. Dergelijke kleding moet voldoen aan de norm NBN EN ISO 20471: 2013. In de Codex Bijlage IX.2-2 wordt opgesomd voor welke werkzaamheden dit soort kledij verplicht is.
• Tegelijkertijd zal men zoveel mogelijk donkere kleding vermijden.
• Persoonlijke verlichting: tegenwoordig is het eenvoudig om individuele lampjes allerhande aan te schaffen. Vaak kunnen die eenvoudig via een USB-verbinding worden opgeladen en door een simpel systeem aan de kledij bevestigd worden. 
• Een goed verlichte werf of hal: zeker wanneer er veel verkeer in de hal of op de werf is, kan een goede verlichting letterlijk van levensbelang zijn. 
• Zorg ervoor dat de verlichting van voertuigen, fietsen of motorfietsen in orde is. Aanhangwagens vragen speciale aandacht.

SPECIALE RISICO'S VAN WERKNEMERS DIE AFGEZONDERD WERKEN
Werknemers die afgezonderd tewerkgesteld zijn, lopen in alle jaargetijden speciale risico's. In de donkere dagen verhogen deze risico's nog. Het risico op vallen en struikelen is misschien hetzelfde als voor andere werknemers, de gevolgen kunnen veel erger zijn. Hetzelfde geldt voor agressie en ander 'ongewenst' gedrag. Als het slachtoffer er niet in slaagt anderen te verwittigen kunnen de gevolgen van een ongeval van tamelijk onschuldig naar zeer ernstig veranderen. Er bestaan gelukkig talloze oplossingen om deze werknemers op te volgen en om hen alarm te laten slaan als er iets fout loopt. 

Een individueel alarm voor alleenwerkers (afgezonderd tewerkgestelde werknemers) is een toestel waarmee deze werknemers snel alarm kunnen slaan in geval van noodsituaties. Het systeem stuurt dan een signaal naar andere werknemers of naar een alarmcentrale. Deze systemen zijn onmisbaar voor de veiligheid van werknemers in risicovolle omgevingen waar ze buiten het zicht van collega’s werken. 

Dergelijke systemen bestaan er in verschillende uitvoeringen:

• Noodknop: bij deze systemen activeert het slachtoffer zelf het systeem door een druk op een knop.
• Systemen die een val, schok of langdurige bewegingsloosheid waarnemen en dan anderen alarmeert.
• Systemen met locatiebepaling: ze bestaan zowel voor locaties in open lucht als voor locaties binnen gebouwen.
• De opvolging van het alarm kan door collega's, leidinggevenden, meldkamers of door alarmcentrales gebeuren. Sommige systemen kennen een tweerichtingscommunicatie zodat met het slachtoffer kan gepraat worden.

WINTERWEER
Het klimaat mag dan opwarmen, winterse weersomstandigheden blijven specifieke risico's geven. Over de risico's van gladde wegen hebben we het elders in dit artikel. Hier willen we ons toespitsen op de effecten van lage temperaturen van koud winterweer.

Werken in de koude heeft allerlei negatieve gevolgen:

• Comfortproblemen als kou, rillingen, beven...;
• Gezondheidsproblemen als vrieswonden, winterhanden en -voeten, syndroom van Raynaud (witte vingers door het samentrekken van de bloedvaatjes in de vingers);
• Gevaren als hypothermie of onderkoeling.

Een aantal technische en organisatorische maatregelen kunnen helpen om problemen te voorkomen. De 
Codex verplicht de werkgever hier trouwens toe. Organisatorisch kan men ervoor zorgen dat er zo weinig mogelijk buiten gewerkt wordt door bijvoorbeeld alle voorbereidingen, overleg e.d. binnen te laten plaatsvinden. Ook (etens)pauzes worden best in verwarmde lokalen gepland. Voorzie gratis warme dranken (koffie, thee, soep, chocomelk…). Aangepaste kledij (kousen, handschoenen, jas, muts…) zijn een vanzelfsprekendheid.

Voor de blootstelling aan koude worden de actiewaarden voor blootstelling vastgesteld in functie van de 
fysieke werkbelasting. In tegenstelling tot blootstelling aan hoge temperaturen zijn de waarden die hier vermeld worden de ‘gewone’ droge temperaturen; wat men met een ‘gewone’ thermometer meet dus.

• 18° C voor zeer licht werk;
• 16° C voor licht werk;
• 14° C voor halfzwaar werk;
• 12° C voor zwaar werk;
• 10° C voor zeer zwaar werk.

Technische en organisatorische maatregelen moeten de veiligheid en het comfort van de werknemers garanderen:

• Schermen of zeilen kunnen blootstelling aan koude tocht verminderen;
• Verplaatsbare verwarmingstoestellen - elektrisch of op fossiele brandstof - (let op CO-intoxicatie) zijn in een aantal gevallen (wettelijk) noodzakelijk;
• Zorg voor verwarming in de cabines van werfvoertuigen;
• Voorzie verwarmde rust- en sanitaire lokalen;
• Geef de werknemers degelijke, zuivere en droge kledij die ze tegen de koude beschermt;
• Voorzie warme dranken (koffie, thee, chocolademelk, soep...);
• Wissel werk in de koude af met werk in warmere omstandigheden;
• Voorzie passend gezondheidstoezicht;
• Leg eventueel werkloosheid wegens klimatologische redenen in. 

TOENEMENDE INBRAAKPOGINGEN
In privéwoningen vinden de meeste inbraken overdag of in de vooravond plaats. Inbraken in bedrijven vinden vaak ook op deze tijdstippen plaats. Vooral bedrijven en werven die ’s nachts verlaten zijn, lopen dan logischerwijs een groot risico. Inbraakpreventie is een risico dat natuurlijk niet echt seizoensgebonden is (al is het in de winter wel langer donker). Een specifiek risico is er voor de werknemers die het gebouw of de werf als laatste moeten sluiten. Vaak zullen inbrekers van dit onbewaakte moment gebruik proberen te maken om binnen te raken. Ook hier kan een persoonlijk alarm nuttig zijn.

KANS OP ONGEWENST GEDRAG
Dat boer Bavo de katjes in het donker kneep weten we allemaal sinds Miel Cools er een liedje over gemaakt heeft. Jammer genoeg zit er ook een hoog waarheidsgehalte in dit lied. Slechte zichtbaarheid en donkere (arbeids)plekken zijn voor veel mensen met slechte beoelingen de aanleiding om over de schreef te gaan. Zeker als het werkneemsters (of werknemers) betreft die alleen, afgezonderd tewerkgesteld zijn. Een mobiele noodknop of een ander alarmeringstoestel kan in deze omstandigheden veel hulp bieden.

KOOLMONOXIDE
Door het gebruik van allerhande verwarmingstoestellen neemt de kans op koolmonoxide-intoxicatie toe. Koolstofmonoxide of CO is een veel voorkomend giftig gas, zowel thuis als op het werk. Het is geur-, kleur- en smaakloos. Daardoor duurt het vaak lang vooraleer we een intoxicatie opmerken (vaak zelfs te laat). CO ontstaat bij de verbrandingsprocessen voornamelijk wanneer er onvoldoende zuurstof aanwezig is. Als het gas in het bloed wordt opgenomen zal het het transport van zuurstof bemoeilijken of verhinderen. 
De oorzaak van koolmonoxidevergiftiging ligt meestal in een slecht functionerend verwarmingstoestel en/of 
een slechte verluchting. De symptomen van CO-vergiftiging treden meestal geleidelijk op en zijn erg aspecifiek: hoofdpijn en duizeligheid, misselijkheid, gezichts-, reuk- en aandachtsstoornissen, borst-, spier- en buikpijn… Zonder tussenkomst raakt het slachtoffer bewusteloos, komt in een coma terecht en overlijdt. Zelfs een lichte CO-vergiftiging vereist medische zorg: bij elk vermoeden moet het slachtoffer naar het ziekenhuis worden gebracht. Daar wordt zuurstof toegediend om de koolstofmonoxide te verwijderen. Natuurlijk moet het verantwoordelijk verwarmingstoestel uitgeschakeld worden en moet het lokaal geventileerd worden. 

Drie principes moeten ongelukken helpen voorkomen:

• Controleer: zorg voor gekeurde toestellen.
• Ventileer: plaats verluchtingsroosters of zet een raam op een kier.
• Alarmeer: plaats eventueel een CO-melder. Omdat CO een fractie lichter dan lucht is, plaats of hangt men deze melder best zo hoog mogelijk.

SLIPPERTJES VERMIJDEN
Vallen en uitglijden zijn de voornaamste oorzaak van arbeidsongevallen. Het risico op dit soort ongevallen 
is in de herfst en winter groot. Natte vloeren, bladeren op de weg, sneeuw en ijzel nodigen bijna uit om uit te glijden of te vallen.

Het strooien van zout kan natuurlijk wat soelaas brengen. De verantwoordelijkheid van de overheid houdt op waar het bedrijfsterrein begint. Het zou dan ook niet de eerste keer zijn dat werknemers veilig op het werk aankomen, maar eenmaal binnen de poort uitglijden met alle gevolgen van dien. Een intern strooiplan is dan ook een nuttige tool. Bepaal welke wegen, fietsstroken en voetpaden het meest gebruikt worden en begin met die eerst te strooien. Speciale aandacht moet uitgaan naar de parkeerterreinen. Het is immers daar dat zich vaak slipongevallen voordoen. Aarzel niet om sommige verbindingen af te sluiten indien niet alles kan gestrooid worden of indien er te weinig intern verkeer is om het zout zijn werk te laten doen. In hetzelfde kader kan men overwegen het gebruik van bedrijfsfietsen tijdelijk te verbieden. Zorg tenslotte ook voor de nodige signalisatie binnen het bedrijf en maximaliseer telewerk bij zwaar winterweer.

Samengevat kunnen we concluderen dat de donkere dagen niet alleen gezelligheid en kaarsjes betekenen maar dat ze gepaard gaan met nogal wat bijkomende risico’s. Een nauwgezette risicoanalyse is dan ook zeker geen overbodige activiteit. Op voorwaarde dat de nodige gevolgen aan de resultaten van de analyse gegeven worden natuurlijk.