De ziekteperceptie is ziek

Opiniestuk door Dr. Steve Bervoets - Algemeen Directeur CLB Externe Preventie, arbeidsarts en welzijnsstrateeg

De langdurige zieken swingen de pan uit. Meer dan 550.000 mensen zijn vandaag in België langer dan een jaar arbeidsongeschikt. We kijken ernaar, fronsen de wenkbrauwen, en blijven intussen plichtsgetrouw doktersbriefjes verwerken. Maar zelden stellen we ons de fundamentele vraag: wat betekent ziek-zijn vandaag nog echt?

Ziekte voorbij het medische

We zijn collectief gaan geloven dat ziekte een louter medisch gegeven is, een fout in het lichaam die moet worden hersteld. Maar wetenschappelijke inzichten spreken dat idee tegen. De manier waarop mensen ziekte beleven en benoemen – wat sociologen "illness behaviour" noemen – wordt sterk beïnvloed door cultuur, overtuigingen en sociale context. Stress op het werk, een conflict met een leidinggevende of het gevoel van zinloosheid worden vandaag vaak geherformuleerd als burn-out of depressie. Zo ontstaat een nieuwe norm: wie zich slecht voelt, is ziek. Punt. 

De macht van de perceptie

Psychologische modellen zoals het JD-R model tonen dat het niet alleen objectieve werklast is die mensen ziek maakt, maar vooral de perceptie ervan: te weinig erkenning, een gebrek aan autonomie, of emotionele uitputting die blijft aanslepen. Dit is geen pleidooi tegen mentale kwetsbaarheid – die is reëel – maar wél een wake-upcall: ziek zijn is vandaag een verhaal waarin zingeving, identiteit en maatschappelijke verwachtingen meespelen. 

Een systeem dat ziekte faciliteert 

Ook ons systeem speelt een rol. In de eerste maanden van afwezigheid ligt de focus nauwelijks op activering. Bedrijfsartsen en huisartsen worden overspoeld met complexe dossiers zonder voldoende handvaten. En werkgevers? Die kiezen vaak voor afwachten in plaats van dialoog. Ziekte wordt zo een maatschappelijk tussenstation: een legitieme manier om even te ontsnappen aan een systeem dat zelf ongezond aanvoelt. 

Tijd voor een nieuwe kijk

We hebben dringend nood aan een ander gesprek over ziekte. Niet vanuit wantrouwen, maar vanuit maturiteit. Ziek-zijn is geen falen, maar ook geen automatisch vrijgeleide om disengagement te normaliseren. We moeten terug naar een gedeeld eigenaarschap: werkgevers die investeren in werkplekken waar mensen kunnen floreren, artsen die durven duiden wat geen ziekte is, en werknemers die ondersteund worden in het herstellen van perspectief – niet enkel van symptomen.

Ziekte is een realiteit, maar ziekteperceptie is een keuze. En zolang we dat onderscheid niet durven maken, blijft de ziekteperceptie zélf misschien wel onze grootste collectieve aandoening.