Vlieg met me mee naar de regenboog!

We vliegen uiteraard niet naar de regenboog, maar wel naar alle mogelijke andere kanten van de wereld. Vliegreizen zijn al lang niet meer het exclusieve domein van de hogere klasse. Vorig jaar namen naar schatting 5 miljard mensen het vliegtuig. Per dag vliegen er wereldwijd zo’n 150.000 tot 250.000 vliegtuigen door het zwerk. Dat betekent dat ongeveer iedere seconde 2 vliegtuigen opstijgen (en hopelijk ook landen natuurlijk). Ieder ogenblik van de dag zouden er zo’n 11.000 vliegtuigen in de lucht hangen. Allemaal duizelingwekkende cijfers die aantonen dat vliegen heel gewoon geworden is.

In dit artikel bekijken we welke gezondheidsrisico’s dit vliegen kan opleveren. Niet alleen wat je er van kan oplopen, maar ook welke invloed vliegen kan hebben op bestaande aandoeningen en met welke aandoeningen je beter niet vliegt. Over de veiligheidsrisico’s gaan we het niet hebben. Als men kijkt naar het aantal ongevallen in functie van de afgelegde kilometers is het vliegtuig immers met voorsprong het veiligste vervoermiddel. Neemt men de reistijd als basis, dan eindigt het vliegtuig nog altijd op de derde plaats, na de bus en de trein. Wat zijn de risico’s van vliegtuigreizen en wat kan je er tegen doen?

PROBLEMEN VAN NEUS, KEEL EN OREN
Op 10 km hoogte is de luchtdruk zeer laag. De druk in een vliegtuig moet daarom kunstmatig op een min of meer normaal peil gehouden worden. De cabinedruk is meestal lager dan de druk die we gewoon waren toen we nog met onze benen op de grond stonden. De druk in een vliegtuig is te vergelijken met de luchtdruk op ongeveer 2.000 meter hoogte. Tijdens het opstijgen en het dalen kan deze druk sterke schommelingen ondergaan. Naast een lichte daling van het zuurstofgehalte in het bloed zullen deze schommelingen zich voornamelijk manifesteren in afgesloten holtes van ons lichaam. Typisch hiervoor zijn het middenoor en de sinussen. De druk in deze holtes wordt normaal gelijk gehouden met de omgevingsdruk. Bij een verkoudheid, maar ook in normale omstandigheden heeft het lichaam soms moeite om dit drukevenwicht te behouden. Dit resulteert in een over- of een onderdruk (afhankelijk of je opstijgt of landt). Hetzelfde kan zich voordoen bij luchtholtes in tanden (bij slechte vullingen of lucht die gevangen zit onder een tand). De klassieke middeltjes zoals snoep of kauwgum volstaan meestal om het probleem op te lossen. In sommige gevallen kunnen neusdruppels of ontstekingsremmende middelen nodig zijn. Raadpleeg daarvoor best je huisarts.

ONGEMAKKEN EN PROBLEMEN GERELATEERD AAN DE LUCHTVOCHTIGHEID
Naast de druk is ook de luchtvochtigheid in een vliegtuig vaak extreem laag. Een relatieve luchtvochtigheid van 20% of minder is geen uitzondering. Als we weten dat een comfortabele waarde tussen de 40 en 60% ligt, is het goed te begrijpen dat we problemen mogen verwachten. Huid en slijmvliezen zullen uitdrogen: droge huid, jeuk, gebarsten lippen en droge keel kan het gevolg zijn. Voldoende vochtopname, een vochtinbrengende huidcrème en lippenbalsem kunnen soelaas bieden. Alcohol en cafeïnehoudende dranken zijn dan weer te vermijden omdat ze vochtafdrijvend werken en het probleem nog kunnen verergeren. 

HET ECONOMY CLASS-SYNDROOM
Waar de problemen gerelateerd aan lage luchtdruk of luchtvochtigheid nog relatief onschuldig zijn, is het anders gesteld met het probleem dat wel eens het economy-class-syndroom genoemd wordt. Omdat in economy class de zitruimte vaak (zeer) beperkt is, kan men zijn benen quasi niet bewegen terwijl men in zijn stoel zit. Omdat het terugvloeien van het bloed van de voeten en de benen naar het hart toe moeilijk tot slecht loopt, kunnen er zich bloedstolsels vormen: trombi. Deze stolsels of trombi kunnen in tweede instantie loskomen van de bloedvatwand. Dergelijke stolsels, die zich doorheen de bloedbaan verplaatsen, noemen we dan weer embolen. Zo’n embool kan op eender welke plaats in het lichaam komen vast te zitten en daar, door de verstopping van het bloedvat, zuurstoftekort veroorzaken. Het meest bekend zijn wel longembolen. Het economy class-syndroom doet zich voornamelijk op langere (meer dan 5 uur) vluchten voor. 

De maatregelen om problemen te voorkomen:

• Draag losse en comfortabele kledij;
• Sta ieder uur eens op en wandel even door het vliegtuig;
• Plaats geen bagage onder de zetel voor je. Op deze manier kan je je benen misschien nog een beetje strekken en wat oefeningen doen (met je voeten en je enkels);
• Zorg ervoor dat je voldoende drinkt;
• Gebruik weinig of geen cafeïnehoudende of alcoholische dranken;
• Gebruik eventueel compressiekousen. Zorg er wel voor dat ze niet te strak zitten; anders kunnen ze het ontstaan van bloedklonters juist in de hand werken;
• Overleg eventueel met je huisarts of bloedverdunners voor jou aangewezen kunnen zijn. 
  
  

BESMETTELIJKE ZIEKTES
Tijdens de coronapandemie hebben we geleerd dat besmettelijke ziektes zich in een vliegtuig gemakkelijk verspreiden. We zitten immers met soms enkele honderden mensen gedurende verschillende uren in een afgesloten ruimte. De meeste moderne vliegtuigen - maar ook weer niet allemaal - zijn tegenwoordig uitgerust met een zeer performant ventilatiesysteem. De cabinelucht wordt continu gefilterd door HEPA-filters (High Efficiency Particulate Air Filter). De gefilterde lucht wordt aangevuld met lucht die van buiten het vliegtuig wordt aangezogen. Deze mengeling van gefilterde (40%) en verse (60%) lucht wordt vanuit het plafond met een snelheid van 1 m/s in de cabine gebracht. Onder de stoelen aan de raamzijde wordt de lucht dan weer afgevoerd. De HEPA-filters verwijderen bijna alle (99.97%) van de deeltjes van meer dan 0.3 micron. Door deze maatregelen zijn de meeste vliegtuigcabines als relatief veilig te beschouwen (veiliger dan andere afgesloten ruimtes alleszins). 
Ondanks dit alles kan het natuurlijk zijn dat je lucht inademt die (nog) niet door de filter gegaan is. De uitademlucht van je buur bijvoorbeeld. Het systeem van luchtfiltering en verversing werkt trouwens pas goed als het toestel in de lucht is. De periode tussen het binnenkomen van het vliegtuig en het ‘airborn’ zijn blijft dus een risico.
Wanneer je een infectieus ademhalingsprobleem hebt reis je misschien beter niet. Als het dan toch moet, dan liefst met een FFP2-masker. Dit laatste geldt ook wanneer je zelf een precaire gezondheid hebt en beter niet ziek wordt. 

MET WELKE AANDOENINGEN VLIEG JE BETER NIET?

• Logischerwijze vlieg je misschien beter niet als je al een aandoening hebt die je ook kan krijgen door te vliegen. Maar ook hierin bestaan natuurlijk gradaties. Anderzijds bestaan er een aantal aandoeningen waarmee je van de meeste luchtvaart-maatschappijen niet mag vliegen.
• Een recente hersenbloeding: veel hangt natuurlijk af van de aard en de grootte van de beroerte, maar algemeen wordt aanbevolen de eerste 2 weken na een hersenbloeding niet te vliegen. Deze periode kan oplopen tot meerdere maanden in geval van ernstigere bloedingen. De neuroloog zal in deze adviseren.
• Infectieziekten, zoals waterpokken, griep of COVID. Enerzijds om de ziekte niet negatief te beïnvloeden en anderzijds, en zeker zo belangrijk, om andere passagiers niet te besmetten;
• Zwangerschap: hier gaat het natuurlijk zowel over de gezondheid van de zwangere vrouw als van haar baby. Je wil natuurlijk niet dat het vliegtuig een noodlanding moet maken en dat je moet bevallen in een land waar geen hoogwaardige zorg aanwezig is. De meeste luchtvaartmaatschappijen staan geen reizen meer toe na 36 weken zwangerschap bij een enkelvoudige zwangerschap en na 32 weken bij een meervoudige zwangerschap. Meestal eist men bij een zwangerschap die verder is dan 28 weken een verklaring dat alles zonder complicaties verloopt (met inbegrip van de verwachte bevallings-datum). 
• Kinderen maken best geen vliegreizen gedurende de eerste 48 uren van hun leven; voor prematuren wordt deze periode best wat langer genomen. Ook hier weer te bespreken met de huisarts of pediater.
• Hartklachten: ook hier weer hangt veel af van de aard en de ernst van de aandoening. Sommige hartaandoeningen maken vliegen onverantwoord, anderen vormen geen bezwaar. De patiënt bespreekt dit best met zijn/haar cardioloog. Soms heeft men een medische verklaring (‘fit to fly’) nodig vooraleer men aan boord kan (bijv. als men zuurstof nodig heeft tijdens de reis). Een pacemaker of een ICD (Implanteerbare Cardioverter Defibrillator) geeft voornamelijk aanleiding tot problemen bij de 
  veiligheidscontrole. Men gaat best niet door de metaaldetectoren maar vraagt om handmatig gecontroleerd te worden.
• Neus-, keel- en ooraandoeningen: een gewone oorontsteking vormt niet echt een contra-indicatie, maar men neemt toch best zijn voorzorgen (neusdruppels, snoepjes…). Na een operatie aan het middenoor wordt aangeraden minsten 2 à 4 weken niet te vliegen.
• Ernstige COPD (zuurstofsaturatie < 95%) of andere longziektes kunnen het gebruik van zuurstof tijdens de vlucht noodzakelijk maken. Overleg dit met je arts en contacteer ook de luchtvaartmaatschappij i.v.m. de modaliteiten.
• Een recente operatie of verwonding waarbij er lucht of gas in het lichaam zit opgesloten kan een tegenindicatie vormen.
• Ernstige langdurige geestesziekten of psychotische aandoeningen.
• Type I diabetespatiënten of Type II patiënten die afhankelijk zijn van insuline-injecties moeten ervoor zorgen dat ze voldoende medicatie mee aan boord hebben. Zorg er ook voor dat je tussendoortjes bij de hand hebt als de maaltijden wat lang op zich zouden laten wachten. Bij reizen die verschillende tijdzones overschrijden is het instellen van het juiste schema niet altijd kinderspel. 

HOE SLAAP JE HET BEST OP EEN VLIEGTUIG?
Tenzij men de luxe heeft om business of first class te vliegen valt slapen in een vliegtuig niet altijd mee. Zeker niet als men groter dan pakweg 1.80 m. is. Als men verschillende tijdszones overschrijdt, en zeker als men van west naar oost vliegt wordt de cabine soms verduistert op een vroeger moment dan wanneer men normaal zou gaan slapen. Met een beetje slaaptekort op het vliegtuig stappen kan in zo’n geval wat soelaas brengen. De dag voor de vlucht wat later gaan slapen en de dag zelf vroeg opstaan, maken dat je, ondanks het vroege uur, misschien toch de slaap kan vatten. 
Slapen nadat je uitgebreid gegeten hebt, lukt vaak niet zo goed. Daarom is het verstandig ook in het vliegtuig niet te overdrijven. Neem een lichte maaltijd indien dit mogelijk is. Zorg ervoor dat je een oogmasker, een nekkussentje en oordopjes bij de hand hebt als je een dutje zou willen doen. Een noise-cancelling koptelefoon kan ook nuttig zijn. 

EN ALS ER TOCH IETS GEBEURT?
Alle voorzorgen ten spijt kan het natuurlijk nog altijd fout lopen. Er kan altijd iets onverwachts gebeuren. Weet dan dat in de meeste vliegtuigen wel een en ander voorhanden is om hulp te bieden. Er is sowieso een EHBO-koffer of First Aid Kit aanwezig. Wat er in die doos steekt hangt een beetje af van de grootte van het vliegtuig en van de luchtvaartmaatschappij. Bij kleinere toestellen, zeg vluchten binnen Europa, zal dit beperkter zijn dan bij transcontinentale vluchten. Op de grotere toestellen is er vaak ook een defibrillator aan boord en is het cabinepersoneel getraind om hiermee te werken. Vaak is in de First Aid Kit ook materiaal aanwezig dat enkel kan en mag gebruikt worden door een arts. Altijd handig voor het geval er een positief antwoord komt op de vraag ‘Is there a doctor on this plane?’.
Bij ernstige medische toestanden zal het cabinepersoneel ook altijd contact opnemen met de luchthaven van bestemming. Zo kunnen die zich daar al voorbereiden op wat komen zal. Bij dit soort toestanden kan de vlucht trouwens ook afgeleid worden naar de dichtstbijzijnde luchthaven waar adequate hulp kan geboden worden. Ook voor de ergste gevallen, een overlijden aan boord, bestaan er procedures.

Samengevat
Vliegen is weliswaar een van de veiligste manieren om ons te verplaatsen, zonder risico is het ook weer niet. Een ganse reeks problemen, van tamelijk onschuldige hinder tot levensgevaarlijke toestanden, kan zich voordoen. Als je twijfel hebt of vliegen voor jou een gezondheidsrisico zou vormen contacteer je best je huisarts. Indien vliegen deel uitmaakt van je professionele takenpakket kan ook de arbeidsarts uitleg geven.